Kerstviering van het
Van lingen college, 1994
Tekst: Marinus van der Werf
Muziek: Eugene Ceulemans
[PODIUM, DECOR: Midden achter op het podium is een verhoging / poort waarop
gestaan kan worden. Links hangt een plaatsnaambord 'Bethlehem', rechts een bord
met pijl richting 'Moab'.]
0.
[Voor op het podium is een meisje aan
het touwtjespringen. Ze zingt een aftelversje.]
SPRINGTOUWMEISJE
Koren is koren - Kaf is kaf
Wie niet wint die heeft verloren
Jij. Bent. Af.
[Als ze voor de tweede maal het
aftelversje zingt duiken andere kinderen op. Ze kijken minachtend toe.
Enkelen van hen hebben een basketbal in de handen. Bij 'Af'. Stuiteren ze de
bal gelijktijdig op de grond. Het meisje kijkt op, wacht even, voelt de
intimidatie, maar gaat door. Bij de vogende keer 'Af', zijn de anderen
dichterbij komen staan, ze schreeuwen met z'n allen 'Af', en tegelijk stuiteren
de ballen weer. Weer kijkt het meisje op, en gaat toch verder. Een van de
anderen grist haar het touw uit handen. De groep anderen rent lachend en stuiterend
met de ballen weg. Het meisje kijkt ze na. Draait zich dan om, en hinkelt af.
ze zingt opnieuw hetzelfde liedje...]
1.
[Plaatsnaambord: BETHLEHEM. Onderschrift
'HUIS VAN BROOD']
RUTH:
[Vertelt] In de tijd dat de rechters
regeerden in Israël, was er eens een hongersnood in het land. Daarom ging
een man met zijn vrouw en zijn kinderen naar een ander land, naar Moab.
H U I S V A N
B R O O D
NAOMI\ELIMELEK\KOOR
Dit huis van brood
door de sprinkhaan kaalgevreten
in het ongenadig hete
zonlicht uitgedroogd
de laatste oogst verpest
het laatste brood gegeten
de goede God mag weten
wat mij rest
Dit huis van brood
Wat volop werd gegeten
is door armoe voor de meesten
nergens meer te koop
Geef ons ons daaglijks brood
word dagelijks gebeden
de goede God mag weten
waarvoor
KOOR VAN WELGESTELDEN
Ik zie ze wel, vel over been
Ze kijken wel, maar zien niet meer
De ogen glas, de huid van leer
Ze lopen wel maar nergens heen
Ze leven niet, ze zijn niet dood
De goede God mag weten
waarom hij ons laat bidden:
Geef ons ons dagelijkse brood
NAOMI\ELIMELEK\KOOR
Dit huis van brood
aan de honger prijsgegeven
aan stom geweld bezweken
van zekerheid beroofd
loop ik uitgeput en moe
de godvergeten wegen
de goede God mag weten
waar naar toe
Ik zie ze wel, etc.
NAOMI\ELIMELEK\KOOR
Laat hij mij helpen voortgaan naar
Laat hij me helpen opstaan als
Laat hij me welkom heten
God mag weten waar
[NAOMI, ELIMELEK, en hun zonen MACHLON
en KILJON, zijn onderweg. Ze bereiken de grens. Grenswachters behandelen
hen als ongewenste asielzoekers.]
2.a.
[Jaren later. MOAB. NAOMI's man is
inmiddels dood. NAOMI staat bij het graf van Elimelek. Achter liggen haar
zonen op sterven. Hun vrouwen, ORPA en RUTH, verzorgen hen. Op enige afstand
van Naomi staat de doodgraver. Hij luistert mee.]
NAOMI
Vier jaar woon ik hier, maar nog altijd
ben ik een vreemde. Een vrouw uit Bethlehem in een land als Moab. Ik versta de
taal, maar het wordt nooit de mijne. De mensen zijn aardig, als het ze uitkomt.
Maar meestal zien ze me niet. Elimelek is dood. Elimelek, 'God is koning' betekent
zijn naam. Mooie koning. Bitterheid is koning.
We gingen weg uit Bethlehem, om niet te
sterven van de honger. We moeten wel, zei hij. En we waren nog niet hier of
hij...
DOODGRAVER
Niet alles gaat zoals verwacht
NAOMI
Mijn zonen zijn getrouwd met vrouwen
van hier. Elimelek zou zeggen: Heidense vrouwen. Vermeng je niet met vreemdelingen,
zou hij zeggen, met mensen van een ander land, een andere god. Elimelek wist
altijd zo goed wat goed was en wat god was. Ik weet het niet. Ik was niet
gewend om zelf te beslissen. Ik ging waar hij ging. Totdat hij doodging. Ik
voel me verder van huis dan ooit.
DOODGRAVER
Het valt niet mee om vreemdeling te
zijn.
NAOMI
Mijn naam is Naomi, dat betekent 'de
gelukkige'. Mijn enige geluk tot nu toe zijn mijn schoondochters, Orpa en
Ruth, vrouwen uit Moab. Ze zijn sterk, ze zijn jong. Maar wat heb ik ze te bieden.
Mijn zonen zijn zwak, van jongsaf aan. Ik gaf ze mooie namen, maar ze worden
genoemd Machlon, de zieke, en Kiljon, de zwakke. Altijd ziek en misselijk.
Orpa en Ruth zijn goed voor de jongens. En voor mij, maar kinderen zullen ze
niet krijgen. De stamboom verdort, de takken vallen af, de boom gaat naar de
knoppen. We leven niet, en we zijn niet dood.
2.b
[Vanachter de schutting geeft het KOOR
VAN WELGESTELDEN commentaar.]
Z W A K &
M I S S E L I J K
De ene die is ziek,
en de ander die is misselijk
een lekker duo, zeg dat wel,
een bijna onbetaalbaar stel
voor deze maatschappij
- Sta me bij
die types teren op ons geld
maar als je ze je eisen stelt
dan wordt er stante pee
een slappe smoes geplaatst
nee nee nee, vandaag ben ik melaats
De ene die is ziek,
en de ander die is misselijk
natuurlijk wij begrijpen wel:
er zijn er met een zwak gestel
maar dat ligt niet aan ons
- Ziekenfonds
Ze krijgen graag hun geld kado
bijvoorbeeld van de wao
dus zeggen ze gekweld
en onverantwoord vlug
nee nee nee, ik heb een open rug
De ene die is ziek
en de ander die is misselijk
overspannen als de hel
maar met vakantie gaan ze wel,
op kosten van het rijk
- Schande-lijk
Het is wel zielig, maar ik zeg
daar waar een wil is is een weg
maar nee, ze zeggen snel
sneller dan je lief is
nee nee nee, vandaag heb ik de tyfus
REFREIN
het is zo zielig zo zielig
zo zielig allemaal (allemaal)
dit is mijn gironummer
ik ben zielig dus betaal
voor het snuiten van mijn neus
voor het snotje in mijn bloed
dit is mijn gironummer
maar contant is evengoed
De ene die is ziek
en de ander die is misselijk
en zit je niet goed in je vel
dan even snel het GAK gebeld:
voor financiele steun
- Weer een beun
Dit land gaat naar de bliksem toe,
wij zijn het zat, dit slap gedoe
de dagelijkse lust
tot werken is nihil
nee nee nee, vandaag ben ik debiel
REFREIN:
het is zo zielig enz.
De ene die is ziek
en de ander die is misselijk
ze blijven dolgraag buitenspel
dit bijna onbetaalbaar stel
voor de ekonomie (potverdrie)
wij zijn het zat, dit slap gedoe
ons land gaat naar de bliksem toe
dus vraagt men ons om geld
ter bestrijding van de nood:
nee nee nee wij zien ze liever
POLITICUS
[Op verhoging, voor bosje microfoons,
onderbroken door keurig applaus van nette medepolitici] ... en daarom, juist
vanwege al die kansarmen en hen die lichamelijk te zwak zijn om deel te nemen
aan het arbeidsproces, juist vanwege hen die afhankelijk zijn van de sociale
voorzieningen, juist vanwege hen willen wij, sterker nog: dùrven wij, want in
een land van politieke slapte geloven wij in een kordate overheid die snijd
waar gesneden moet worden, juist vanwege de minder draagkrachtige vinden wij
dat een economie die ons aller vader, zeg maar moeder is, gered moet worden van
de zuigende ondergang, en dat kost offers... en daarom is sentiment, hoe
begrijpelijk ook, een zwakke raadsman. Politieke moed, politieke
standvastigheid, daar staan wij voor. Daar gaan wij voor. Stem lijst 11! Stem
voor jezelf!
2.c
[MACHLON en KILJON sterven. Ze worden
weggedragen. ORPA, RUTH, en NAOMI staan dicht bijeen. Ze rouwen.]
3.
[NAOMI pakt koffers in.]
ORPA
Naomi. [Harder] Naomi.
NAOMI
Ik ga terug, Orpa.
ORPA
Er is geen terug.
NAOMI
Ik had hier nooit moeten komen.
ORPA
Dit huis is van u.
NAOMI
Niets is van mij. Ik woon hier alleen.
ORPA
Blijf bij ons.
NAOMI
Ik heb jullie alleen maar ellende
gebracht. De goede God geeft hoop, en pakt die af als het Hem uitkomt.
ORPA
Praat niet zo bitter over God
NAOMI
Bitter... Jullie god is niet de mijne,
jullie god is een godin, een vrouw met vele borsten. Een god voor kinderen en
kleinkinderen. Een god die geeft, in overvloed. De mijne is zuinig, en
duister. Waar ik vandaan kwam werd minachtend gesproken over de god van Moab
die vrouw is. En de mijne... is Hij soms een man? Wat heeft een man mij nog te
bieden... Mijn kinderen zijn uit de geschiedenis verdwenen. Dat moet de
'Almachtige wel even goed weten.'
ORPA
Blijf
NAOMI
Nee
ORPA
Als je gaat, Naomi, ga ik mee
RUTH
En ik.
4.
[NAOMI, ORPA en RUTH gaan de weg terug]
NAÖMI
Nu moeten jullie teruggaan. Ga terug
naar het huis van je eigen moeder. Zoek een man, krijg kinderen. Begin opnieuw.
Ik hoop dat de Heer goed voor jullie zal zijn. Zoals jullie goed zijn geweest
voor mij, en mijn zonen. Laat ik jullie niet langer tot last zijn.
[Ze kust haar schoondochters.]
ORPA
Nee. We blijven bij u [kijkt naar RUTH,
die knikt]. We gaan mee naar uw volk.
NAOMI:
Jullie zijn lief voor mij, maar ga
terug! Waarom zouden jullie met me meegaan? Om alsnog te trouwen met twee
zonen van mij? Ik heb geen zonen meer. Al mijn mannen zijn op. Al zou ik vannacht
nog slapen met een kerel.... ik ben te oud. Mijn man is dood, mijn zonen zijn
dood, ik zal sterven en onze namen worden vergeten. Kaf op de wind. En jullie
zullen alleen zijn, tussen vreemden. Wie weet willen ze geen vreemden... Ik
kan tegen mezelf zeggen dat er nog hoop is...
er is geen hoop. Het is erg, voor jullie, en voor mij, maar voor mij het
meest. Want de Heer, onze God, is tegen mij.'
RUTH
[Kust Naomi] Nee. Zeg dat niet.
ORPA
Weet u het zeker, dat u zichzelf alleen
zult redden, als u
NAOMI
Ga nu maar
[ORPA kijkt richting BETHLEHEM alsof ze
zich voorstelt wat haar te wachten staat. ORPA Keert zich om. Kust haar schoonmoeder
en neemt afscheid.]
ORPA
U bent altijd welkom... Ruth!...
Ruth!... Ruth! Kom je.
[RUTH slaat haar armen om NAOMI heen.]
NAOMI
Je schoonzuster gaat terug. Ga met haar
mee!'
RUTH
Vraag mij niet steeds om terug te gaan!
Waar u heen gaat, daar ga ik heen. Waar u woont, daar wil ik wonen. Ik zal een
van de uwe zijn, terwille van u. Uw God wil ik kennen, en voor zover ik kan,
wil ik hem dienen. Waar u zult sterven, wil ik sterven.
NAOMI
Je weet niet wat je zegt
RUTH
Alleen de dood kan ons scheiden. En God
mag me straffen, als ik deze belofte niet houd. Dus zwijg nu, voordat ik
mezelf tot leugenaar maak, en terug ga.
[Ze gaan links van het podium af.]
5.
[BETHLEHEM. Bij het plaatsnaambord
staan wat vrouwen. JONKY zoekt in de verte.]
JONKY
Hee. Daar zijn ze.
LEA
[Weet van niets] Wie?
WUBBE
Naomi.
LEA
Welke Naomi?
JAKKEMUS
Arme Naomi. Ze heeft geen man meer, geen kinderen,
geen kleinkinderen, alleen die vreemde vrouw, uit Moab.
NISSE
De heer straft wie zich inlaat met
vreemden. Volk bij volk, zo heeft hij het gewild.
WUBBE
Die man van haar wist altijd zo goed
wat goed was en wat god was. Maar een mens moet niet vluchten voor z'n lot, de
dood weet je toch wel te vinden.
JAKKEMUS
Die zonen van haar zijn getrouwd met
van die Moabitische types.
LEA
Ben ik blij dat de mijne gewoon relatie
heeft aan een meisje van hier
NISSE
Stel je voor dat er kinderen van komen.
Wat zijn dat dan? Joden? Moabieten. Waar horen ze thuis. Wat voor God hebben
ze.
JONKY
Weet je wat voor God ze hebben, die
Moabieten? [Er wordt gegrinnikt. JONKY gebaart.] Een vrouw, met acht borsten.
Dat lijkt wel een varken. Je zou mijn man moeten horen.
LEA
Mijn man zou van godsdienst veranderen
om zoiets te kunnen zien.
[NAOMI en RUTH komen op van rechts.
GUST en LARS passeren met iets zwaars.]
JAKKEMUS
Ben jij het Naömi?'
[Dit is het lied, de enscenering staat hieronder]
W O R K S O N G
Werken voor m'n brood - ik moet
werken voor m'n brood
werken voor m'n brood - ik moet
van de vroege morgen
tot het roze avondrood
ik moet
werken werken werken werken
werken voor m'n brood
Van hier tot op z'n verst
staan de velden vol gerst
ik moet werken
het laatste beetje zweet
wordt uit m'n moeie lijf geperst
werken voor m'n brood
De zon klimt hoog
de zon zakt laag
wat heb je gedaan
ik heb gewerkt vandaag
werken voor de kost - ik moet
werken voor de kost
werken voor de kost - ik moet
totdat het vallen van de avond
mij van mijn gezwoeg verlost
ik moet
werken werken werken werken
werken voor de kost
het zweet druipt traag
langs m'n hals en m'n kraag
ik moet werken
langzaam langs m'n lange lijf
langzaamaan omlaag
ik moet
werken voor de kost
Diep door de knieen hee ho
maai de tarwe bindt de schoven
werk werk werk
Werken op het land - ik moet
werken op het land
Werken op het land - ik moet
tot mijn lichaam roodgebrand
zich savonds thuis
bij bier en krant
het bad gevuld tot aan de rand
eindelijk ontspant
ik moet
werken werken werken werken
werken op het land
[Iemand schreeuwt:]
Schaften,
[Het werk wordt neergelegd: pauze!]
Er is een tijd van werken
en er is een tijd van rust
er is een tijd van tranen
en een tijd waarin je kust
een tijd van lasten,
een tijd van lust
en nu ik rust van mijn gezwoeg
drink ik en eet ik en proost
we werken om te leven
van de volheid van de oogst (2x)
7a.
PLOEG 1
'Hee ho, hee ho'.
RUTH
In die tijd woonde er in Bethlehem een
zekere Boaz. Hij was een man op wie je rekenen kon. Boaz was nog familie van
Naomi, maar dat wist ik niet. Ik had het geluk dat ik terecht kwam op een
akker die van Boaz was.
'Hee ho'
LARS en GUST
Joho, joho'
LIANNE
Yogho Yogho'
PLOEG 2
[Als de dwergen in Dysney's 'Sneeuwitje'] Joho Joho, joho
joho joho...
ELSKE
Werken voor m'n brood - ik moet
werken voor m'n brood
werken voor m'n brood - ik moet
ALLEN
van de vroege morgen
tot het roze avondrood
ELSKE
ik moet werken werken werken werken
werken voor m'n brood
ALLEN
Van hier tot op z'n verst
staan de velden vol gerst
ik moet werken
het laatste beetje zweet
wordt uit m'n moeie lijf geperst
werken voor m'n brood
LARS
De zon klimt hoog
De zon zakt laag
Wat heb je gedaan
LISELOTTE
Ik heb gewerkt vandaag
ELSKE
werken voor de kost - ik moet
ALLEN
werken voor de kost
ELSKE
werken voor de kost - ik moet
[JONAS komt op]
ALLEN
totdat het vallen van de avond
mij van mijn gezwoeg verlost
ik moet werken
werken werken werken
werken voor de kost
JONAS
[Schreeuwt:] Werken.
ALLEN
Hee ho, hee ho, etc.
JONAS
Diep door de knieen. Hee. Ho.
Maai de tarwe. Bind de schoven.
Werk, werk, werk.
[JONAS gaat af]
FROUKJE & MARGRIET
het zweet druipt traag
langs m'n hals en m'n kraag
ik moet werken
langzaam langs m'n lange lijf
langzaamaan omlaag
ik moet werken
PLOEG 1 en 2:
Werken op het land - ik moet
ALLE SPELERS
werken op het land
PLOEG 1 en 2
Werken op het land - ik moet
ALLE SPELERS
tot mijn lichaam roodgebrand
zich savonds thuis
bij bier en krant
PLOEG 1 en 2
het bad gevuld tot aan de rand
ALLE SPELERS
eindelijk ontspant
PLOEG 1 & 2
ik moet
[JONAS komt op]
ALLEN
Hee ho hee ho etc.
JONAS
[Komt op. Kijkt]
Diep door de knieen. Hee ho.
Maai de tarwe. Bind de schoven.
Werk, werk, werk, werk
JAKKEMUS
[Komt op met grote kannen]
Schaften!
[MUZIEK zet in. SPELERS hangen relaxed
onderuit.]
Er is een tijd van werken
en er is een tijd van rust
er is een tijd van tranen
en een tijd waarin je kust
een tijd van lasten,
een tijd van lust
en nu ik rust van mijn gezwoeg
drink ik en eet ik en proost
(proost proost)
we werken om te leven
van de volheid van de oogst (2x)
7b.
[RUTH raapt nog steeds aren. De ARBEIDERS
kijken toe.]
JANSSEN
Hee wijvie...
JONAS
[Giechelend] Hoe staat het met de andijvie
JANSSEN
Vrouwtje. Hee vrouwtje
JONAS
Trek effe aan me touwtje
JANSSEN
Hee schat. Ooit een èchte vent gehad?
JONAS
[Wijst vlak voor zich] Hee, hier ligt
ook nog wat. Kom dan. Kom dan op je knietjes bij het baasje.
[BOAZ komt op. JANSSEN stoot JONAS aan,
ze stoppen onderdanig. BOAZ kijkt naar het gedane werk, ontdekt RUTH.]
BOAZ
Wie is die jonge vrouw daar?
JONAS
Dat is die eh die met Naömi uit Moab is
meegekomen.
JANSSEN
Ze heeft ons gevraagd of ze achter de
maaiers aren mocht zoeken. We konden moeilijk nee zeggen. Vanochtend vroeg
is ze begonnen, en ze blijft maar doorgaan. Tot nu toe heeft ze nauwelijks
gerust.
JONAS
Straks gaat ze met meer naar huis dan
wij. Kijk uit met die types.
BOAZ
[Gaat naar RUTH] Goedemiddag. Versta je
mij... Ik ben Boaz. Het is goed dat je hier bent. Blijf maar op deze akker. Ik
zal spreken met mijn knechten. Ze zullen niet vervelend tegen je doen. Als
je dorst krijgt, drink dan.
[Wenkt JANSSEN, die komt met brood en
thermoskan]
RUTH
[Valt op haar knieen] Waarom doet u
dit? Ik heb u niets te bieden en u
BOAZ
Ik heb gehoord wat je na de dood van je
man voor je schoonmoeder hebt gedaan. Je hebt je vader en je moeder verlaten.
Je bent gegaan naar een volk dat je niet kende. Ik hoop dat de God van Israël
je zal belonen voor wat je gedaan hebt. Want onder zijn vleugels heb je bescherming
gezocht, zoals wij zeggen.
RUTH
Ik ben minder dan één van uw arbeidsters
en u spreekt zo vriendelijk tegen mij! Waarom?
BOAZ
[Geeft eten en drinken] Hoe heet je?
RUTH
Ruth
BOAZ
Kom bij ons zitten, Ruth, en eet met
ons mee.
[Hij neemt haar mee naar de ARBEIDERS.
RUTH houdt afstand. BOAZ komt bij haar zitten. Er wordt gegeten.]
BOAZ
[Tegen RUTH] Neem nog wat. Eet zoveel
je lust.
RUTH
[Volle mond. gebaart dat ze vol zit.]
Ik heb meer dan genoeg. Ik zal wat ik over heb verdelen onder de armen. [Steekt
onder elke arm een stuk brood, loopt weg om te werken.]
BOAZ
[Kijkt haar na. Tegen de knechten]
Houdt een beetje rekening met haar. Van mij mag ze aren rapen waar ze wil, en
jullie zeggen daar niets van. Laat hier en daar wat extra achter voor haar. En
nogmaals: geen gesnauw en geen getreiter!
JANSSEN
[Als BOAZ weg is.] Wat heeft zo'n
meisje, wat ik niet heb.
8.
[RUTH komt binnen bij NAOMI.]
RUTH
Dertig kilo!
NAOMI
Dertig kilo. God zegene de man bij wie
je hebt gewerkt.
RUTH
[Moe, maar vrolijk] De man bij wie ik
gewerkt heb was een aardige man. Hij heette Baas... Baza... Bizon... Bozo...
Mijn kop is als een zak vol gerst, tot meel gemalen. Ik ben hondsmoe, maar voldaan
NAOMI
Boaz!
RUTH
Ja Boaz
NAOMI
De Heer zal hem zegenen, de Heer die
trouw blijft aan levenden en doden! Je moet weten dat die man familie is van
Elimelek. Volgens de wet moet hij ons helpen.
RUTH
Volgens de wet... U weet nog niet
alles. Die man doet meer dan de wet. Hij zag me niet als schooier. Hij zag mij
als iemand die recht heeft op eten.
NAOMI
Dat ìs de wet
RUTH
Weet je wat ie zei? Blijf dicht achter
mijn knechten, de hele oogst lang.
NAOMI
Doe dat. Op de akker van een ander kon
je wel eens last krijgen!
9.a.
[JONKY, JAKKEMUS, JONAS, en JANSSEN,
doen gezamenlijk gezellige dingen.
DINGES komt langs.]
JONAS
Hee! [Bekijkt hem uitvoerig.] Dat ziet
er heel anders uit dan de vorige keer dat ik je zag. Het gaat je voor de wind,
zo te zien. Kom dr bij, en vertel.
DINGES
Sorry. Graag. Maar eh... Druk.
JONAS
Nu nog? Nòg niet klaar met de oogst?
Wij wel.
JANSSEN
Nu ik je zie... jij bent toch familie
van Naomie.
DINGES
Ik?... Familie van Naomie?... Beetje.
JANSSEN
Neeneenee. Meer dan een beetje.
DINGES
Okee. Naomi is familie van mij. Maar
jaren geleden liet zij haar familie in de steek.
JANNSEN
En de grond die ze bezat.
JONAS
Is dat niet toevallig dat stukje grond
dat jij eh...
DINGES
Als zij er op staat dat ze die grond
terug krijgt, kan ze dat krijgen. Maar dan krijgt ze er wel de distels en de
rotsblokken, die ik er heb verwijderd, bij cadeau. Dat er eindelijk wat
groeit ligt aan mij. Dus laat ze niet zeuren...
JONAS
Ze zeurt niet. O ze zeurt helemaal
niet. Maar ze zou wel ns kunnen gaan zeuren als wij...
JAKKEMUS
Hee Jonas, schei daar mee uit. Ik vind
dat die jongen best wel een beetje gelijk heeft.
[DINGES af]
JONAS
Ik ook.
8.b.
[RUTH verkleedt zich achter een
kamerscherm, NAOMI staat ervoor, pakt kleren aan of geeft ze. Ondertussen:]
NAOMI
De tijd van oogsten is voorbij. Er valt
voor ons niets meer te halen op de akkers. We zullen wat anders moeten
bedenken. Ik moet een huis voor je zien te vinden. En een man. Als het kan.
RUTH
Als ie wil.
NAOMI
Als ik een man was zou ik je willen.
[RUTH komt tevoorschijn, ze ziet er
prachtig uit]
NAOMI
Was ik maar een man. [Haalt een hand
door RUTH's haar, ruikt.] Je ruikt verrukkelijk. [Ze borstelt RUTH's haar]
Vanavond is Boaz begonnen met het dorsen van de gerst. Doe je mantel om en ga
naar de dorsvloer. Zorg dat niemand je ziet. Ook hij niet. Totdat het de tijd
is. En als hij klaar is met eten en drinken, moet je opletten waar hij gaat
liggen slapen. Je gaat naar hem toe, je slaat de mantel op waar hij onder ligt
en je gaat bij hem liggen. Wat je verder moet doen, zul je wel zien. Dat hangt
van hem af.
RUTH
[Poogt te doorgronden wat NAOMI bedoelt.
Dan:] Ik zal doen wat u zegt.
10.
[Het is nacht. BOAZ gaat liggen om te
slapen. Hij bedekt zich met zijn mantel. RUTH komt op, aarzelt, en kruipt dan
naast BOAZ.]
BOAZ
Wie ben je?
RUTH
Wie ik ben? Of ik tegen betaling de
liefde kom bedrijven, als een hoer.... Of dat u me kunt vertrouwen... 'Onder
uw vleugels zoek ik bescherming.'
BOAZ
Sst. [Luistert, kijkt.] Ik wil niet dat
iemand te weten komt dat er een vrouw op de dorsvloer is geweest.
RUTH
Van wie is deze dorsvloer
BOAZ
Van mij
RUTH
Van U... Als u de baas bent, zeg me te
gaan, en ik ga. Of te blijven. Ik leg me neer bij de feiten. Of bij u.
BOAZ
Misschien ligt dat anders waar jij
vandaan komt, maar dit is Bethlehem. Bij ons...
RUTH
Juist. Hier is alles anders. Daarom ben
ik hier. U bent het die mij geholpen heeft. U bent het die mij helpen kunt. Ze
zeggen dat je familie bent van Naomi. Er is een wet die u verplicht om ons
BOAZ
Zeg maar jij... Je ruikt naar zeep en
olie en water. Je hebt je speciaal mooi gemaakt. Wat wil je van mij... Ook
als je kwam zoals je was, vond ik je mooi. Liefde maakt mooi
RUTH
Liefde?
BOAZ
Je hebt je ontfermt over Naomi. Je hebt
je mooi gemaakt voor mij
RUTH
Voor u? En als ik niet mooi was?... Wat
ik doe doe ik voor Naomi.
BOAZ
De Heer zal je zegenen. Als je meent
wat je zegt.... Meer dan ooit laat je zien wat je over hebt haar. Je kunt van
mij op aan. [Hij kijkt of hij niet gezien wordt, staat stil om te luisteren,
gaat verder.] Maar ik ben niet de enige familie van Naomi hier. Er is iemand
die meer familie is dan ik. Volgens de wetten van dit land is hij is de eerste
om jullie te helpen.
RUTH
Wie?
BOAZ
Blijf vannacht maar hier. Morgen zal ik
kijken of die man dat wil. Als hij niet wil, neem ik het van hem over. Dat
zweer ik bij de levende Heer.
RUTH
Wie is hij.
BOAZ
Ssst. Kom bij me liggen. De nacht is
koud.
RUTH
Is hij net als u.. als jij.
BOAZ
Ssst. Waarom kom je niet bij me liggen,
tot het ochtend wordt.
[RUTH aarzelt. Doet het dan]
RUTH
Onder uw vleugels zoek ik bescherming.
[Terwijl zij in elkaar armen kruipen
komt de commentator op. Hij/zij belemmert het zicht op B en R. Zet bril op]
COMMENTATOR
[Tegen de zaal. Legt overdreven nadrukkelijk
uit: gebruikt daarbij overhead projector. Het scherm verbergt Ruth en BOAZ]
Goedenavond. Helaas staan er erg weinig romantische liefdesverhalen in de
bijbel. Dat komt omdat de romantische liefde als basis voor een huwlijk, ook in
onze cultuur, pas een paar eeuwen bestaat. Voor ons is de belangrijkste
vraag of je wel echt van elkaar houdt. Vroeger werden mensen aan elkaar
uitgehuwlijk om bijvoorbeeld economische redenen. Zo is het ook in het
verhaal van Naomi en Ruth. Naomi stuurt haar naar Boaz om er voor te zorgen dat
ze niet in armoede verder hoeven te leven. Ruth maakt zich mooi en zoekt in
het donker, op een intieme plek, contact met Boaz. Je moet maar durven. Het
'hoort' natuurlijk niet wat ze doet, maar soms moet je blijkbaar dat wat
hoort, doorbreken om te bereiken wat je wilt.
Ruth vraagt hem: 'Mag ik bij jou schuilen'.
Er klinkt iets in van overgave en vertrouwen. Jou vertrouw ik, onder jouw
vleugels wil ik schuilen. Heel even wordt op deze plek iets zichtbaar van God.
Liefde wordt wakker, en de plichten worden onder ogen gezien. En geregeld.
IEMAND
[Vanuit de zaal] Hoe... hoe ziet u de
relatie tussen plicht en liefde?.
COMMENTATOR
Inderdaad. Liefde en plicht lijken niet
bij elkaar te horen.
IEMAND
Ik bedoel. Plichten, regels, wetten, is
dat niet de dood voor de liefde?
COMMENTATOR
Ja, en toch nee. In het geval Ruth,
zorgt de plicht ervoor, dat ze niet buiten de boot valt. 'Blijf je vannacht
slapen?' vraagt Boaz tenslotte. [Af. Scherm wordt gehesen. B en R worden
zichtbaar.]
BOAZ
Slaap lekker.
10.
[De haan kraait. Het wordt licht. RUTH
staat zich te krabben.]
RUTH
Ik heb overal jeuk.
BOAZ
Geef de doek eens die je daar om hebt.
Houdt hem eens op. [Hij vult de jas met gerst] Een, twee, drie, vier, vijf...
zes, en de zevende houden we te goed.
[RUTH gaat.]
BOAZ
[Roept] Ruth!..
RUTH
Sst...
BOAZ
Ik zal doen wat ik doen kan.
RUTH
Boaz, die Dinges, dat andere familielid.
Wie is dat. Hoe is hij.
BOAZ
[Geamuseerd] Dinges? Dinges is een
Dinges waar jij je niet druk over hoeft te maken.
JONAS
[Ziet RUTH bij BOAZ vandaan komen]
Viezerik
RUTH
[Komt terug] Wie zich wentelt in
andermans modder, is zelf het smerigste varken.
11.
[NAOMI zit met haar rug naar RUTH. RUTH
komt binnen]
NAOMI
Ben jij dat Ruth. [Ze draait zich niet
om.] Wie ben je?
RUTH
Wie ik ben? Wat bedoel je? Of hij mij
heeft geaccepteerd of verstoten? Of hij me heeft gerespecteerd of genomen.
Of ik iemand ben met een toekomst, of alleen nog iemand met een verleden...
Kijk es naar mij.
En kijk eens, hij heeft me zes grote
scheppen gerst meegegeven. Hij zei: Je moet niet met lege handen bij je
schoonmoeder aankomen.
NAOMI
[In zichzelf] Zes. We zijn er bijna,
Ruth. Bijna zeven. [Tegen Ruth] We wachten rustig af. We horen wel hoe het
verder gaat. Boaz zal doen wat hij belooft.
12.a
[Marktplein. Tegen de avond. Op de
achtergrond, komen de meisjes van Bethlehem samen. Op de voorgrond ontmoet
JONAS JANSSEN]
JONAS
Janssen! Moet jij raden wie ik vanmorgen
vroeg weg zag lopen van de dorsvloer waar onze baas Boaz de nacht doorbracht.
Nou? Wie? [JANSSEN weet het niet] Ruth.
JANSSEN
Ruth?
[Overal echoot de naam Ruth, alsof het
hele dorp heeft luistert en - roddelt]
JONAS
Juist. Helemaal opgetut. Dat wil
zeggen, dat was ze. D'r jasje had ze uit. Veel had ze niet aan. Het stro zat
nog in dr haar. Als die vannacht aan het dorsen is geweest zou ik ook wel een
potje willen dorsen.
JANSSEN
[Rent naar JONKY] Hee Jonky. Weet jij
wie er vannacht met die meid uit Moab heeft liggen rollebollen. Nou? Onze baas.
Boaz. De keurige Boaz die altijd zo goed weet hoe het hoort. Hem! Jonas zag ze.
Half uit de kleren. Stro in het haar. En achteraf [Maakt betaalgebaar]
YOUSEF
[Heeft meegeluisterd. Met zwaar Surinaams
accent] Wacht. Weet wat je zegt, over dat meisje uit Moab. Dat is niet netjes
wat jullie daar doen. En ik kan het weten. Ik ben zelf een meisje uit Moab, zal
ik maar zeggen. Ik ben ook van ver hier komen wonen als vreemdeling. En ik heb
mij aangepast, weet je, met pijn en moeite. Ik eet wat de pot schaft. Ik doe
mijn best net zo te spreken als jullie, zonder accent, want dan word je
meteen uitgelachen. En ik veeg m'n stoepje. Want jullie zijn wel verdraagzaam,
als er maar niemand is om verdraagzaam voor te zijn. Ik houd me overal
buiten, maar nu ben ik het wel zat. Over dat meisje uit Moab. Ze moet alleen
maar weten dat ze welkom is, want dat is niet leuk, voor zo'n meisje zo ver van
huis, en ik kan het weten. En dat is wel waar. Al lachen jullie mij uit, want
het is niet goed hoor, het is niet goed.
[JANSSEN en JONKY nemen hem niet serieus,
duwen hem weg.]
JONKY
[Loopt op JAKKEMUS af] Nu weet ik hoe
die meid uit Moab aan de kost komt. Ze laat zich betalen door raad es door wie?
Nou... Door Boaz! En dat voor laat ik zeggen lichamelijke arbeid, maar dan
wel horizontaal.
JAKKEMUS
Nee... Niet Boaz. Dat kan niet...
JONKY
Mooi van wel. Moet je je voorstellen
door wie ze zich misschien nog meer betalen laat. Al die kerels van ons, die
vallen voor zo'n vrouwtje van buiten, dat wat centen wil verdienen.
JAKKEMUS
Het lijkt of de hele wereld maar aan
een ding denkt: sex sex en nog es sex.
JANSSEN
Dat zijn er drie
JAKKEMUS
Vind je het gek, dat de meisjes van
tegenwoordig, geen fatsoen meer kennen. Ze hangen maar rond op straat, en
zingen van die van die populaire deuntjes over liefde, alsof ze weten wat dat
is.
12.b
[Op het plein. De MEISJES VAN BETHLEHEM
staan,/zitten bij elkaar. RUTH komt langs. Ze zingen haar toe. Beetje plagend,
beetje nieuwsgierig, een volks liefdeslied, gebaseerd op het bijbelse
Hooglied.]
H O O G L I E D
J E
Waar is je lief, mijn lief,
je liefste
Mooi maakt de liefde,
en mooi ben jij
Maar waar is je lief, mijn lief,
jouw liefste
Liefde is mooi -
maar waar blijft hij?
Meisjes van Bethlehem
ik bezweer jullie
bij de gazellen, bij de hinden:
dwing de liefde niet,
'je kunt haar niet wekken
niet voor zij zelf wil.
Waar is je lief, enz.
Mijn lief, hij huppelt
over de heuvels
als een (jonge) gazelle,
kijk, daar komt hij aan
hij zegt: kom naar buiten,
hij tikt aan de ramen
hij zegt dat de winter
voorbij is gegaan
en wij liggen samen,
tussen de lelies
onder de ceders,
in het licht van de maan.
Waar is je lief, enz.
Mijn lief is een boom
onder de struiken
Met sappige vruchten,
gekleurd door de zon
Ik zit in de schaduw,
ik pluk om te proeven
zo licht in het hoofd,
zo zoet in de mond
is hij als we zoenen,
tussen de lelies
onder de ceders,
op het bed van de grond.
Waar is je lief, enz.
SHEBA
Mijn liefste is blank en blozend.
Onder tienduizend anderen
is hij te herkennen.
Zijn haar lijkt op golvende palmen
en het is zwart, ravezwart.
En zijn ogen! Het zijn duiven
aan een stromende beek,
die zich wassen in melk
en baden in overvloed.
Zijn wangen geuren
als een bed vol balsem.
Zijn lippen zijn een rode bloem,
nat van vloeibare mirre.
Zijn lichaam is een kunstwerk
van ivoor,
met de blauwe glans van saffier.
Hij rijst voor mij op
als een machtige ceder.
Zo is mijn liefste,
meisjes van Bethlehem.
Alles aan hem is begeerlijk!
[Tegen JONAS, om te jennen]
Kom, mijn lief,
laten we naar buiten gaan,
tussen de bloemen overnachten,
dan trekken we 's morgensvroeg
de wijngaarden in,
om te zien hoe de bloesem opengaat
en de granaatappel bloeit.
Daar zal ik je
met liefkozingen overstelpen.
Al mijn vruchten, mijn liefste
heb ik bewaard voor jou.
[Duwt hem weg. Gelach.]
JONAS
Viezerikken!
Waar is mijn lief, enz.
Mijn lief ik droom
dat hij is verdwenen
ik zoek maar ik vind niet,
ik vraag op het plein
aan de wachters, de wakers,
niemand geeft antwoord
ze vallen me lastig -
o wie zal ik zijn
als ik hem niet weerzie,
tussen de lelies
onder de ceders,
zijn armen om mij
Mijn lief, kus mij
met vurige kussen
De granaatappel bloeit,
de avond kleurt rood
Geen water zal dit vuur
kunnen blussen
Want liefde is sterk,
sterk als de dood
Draag mij als een teken, op
je hart als een teken,
als een ring aan je vinger,
en raak me niet kwijt.
[Ondertussen verschijnt BOAZ
verschijnt. Samen lopen ze naar de stadspoort.]
13.
[Mensen hebben zich verzameld rond de
stads poort. DINGES passeert. BOAZ roept hem terug]
BOAZ
Hee, Dinges... Jij weet wat ik weet wat
wij weten. Ergens in de vlakte van Efrata is een stuk grond dat toebehoort aan
de familie van Elimelek, en dat dus toekomt aan de weduwe van Elimelek. En jij
weet waar. Je hebt er je schapen laten lopen, je hebt er je tarwe verbouwd.
DINGES
[Met argwaan.] Ik heb er alleen maar
voor gezorgd.
BOAZ
Je hebt er van genomen, maar nog niet
voor betaald. En jij weet wat ik weet wat wij weten: Volgens de wetten van dit
land, van deze tijd, komt het jou toe dit land te kopen van Naomi, voor haar en
voor haar nageslacht.
DINGES
[Overlegt, denkt] Goed, ik betaal.
[Loopt weg]
BOAZ
Hee Dinges! Jij weet, wat ik weet, wat
wij weten. Volgens de wetten van dit land, van deze plaats, ben jij verplicht
om na de koop van het land te trouwen met de schoondochter van Naomi, de
Moabitische. De vrouw die komt uit een land met andere gewoontes, een andere
taal, een andere god. En de kinderen die je krijgt zullen de grond erven, en
niet worden genoemd naar jou, maar naar de zoon van Elimelek, Machlon, zodat
die naam niet uit zal sterven.
DINGES
[Loopt weg.] Shit.
BOAZ
Als jij deze plicht niet op je neemt,
zal ik hem op mij nemen.
DINGES
Doe wat je niet laten kunt. Het is
allemaal van jou. [loopt weg.]
BOAZ
[Roept hem terug] Hee Dinges. Volgens
de wetten van deze plaats, van deze tijd, moet een afspraak als deze publiekelijk
worden bezegeld. Trek je schoen uit.
DINGES
Belachelijke regels.
BOAZ
Trek je schoen uit.
YOUSSEF
[Legt de regel uit aan RUTH] Zo gaat
dat hier. De ene partij trekt een schoen uit en geeft die aan de andere.
Daarmee is de zaak wettig geregeld, dan is de afspraak gemaakt.
[BOAZ en DINGES trekken hun schoenen
uit. Ze wisselen schoenen uit. Als DINGES afgaat gooit hij woedend de schoen
weg. BOAZ laat trots zijn schoen zien aan RUTH, die kijkt bedenkelijk.]
RUTH
En nu ik. Mensen van Bethlehem. Nu deze
koehandel voorbij is, kan ik het niet laten. Misschien heb ik het recht niet
als vreemde. Misschien val ik uit mijn rol als meisje van deze tijd. Misschien
zal ik doen wat onbetamelijk is, [tegen JONAS] maar ik heb al gedaan wat onbetamelijk
was in de ogen van een enkeling.
Ben ik genomen, of heb ik me gegeven?
Was het de wet die ons gered heeft, of was het liefde? Of kan het een niet
zonder het ander.
Laat de wet die ons samenbracht een
huis zijn waarin het goed is om te wonen, met open ramen, open deuren.
[De aanwezigen klappen, en stampen, en
roepen uitbundig.]
14.
NAOMI
[Wast een babyhemdje.] Zo nam Boaz Ruth
tot vrouw. Hij sliep met haar en de Heer zorgde dat ze in verwachting raakte.
[YOUSSEF komt bij haar.]
NAOMI
[Tegen YOUSSEF] Ik ben oma.
YOUSSEF
[Zoent haar] God zij geprezen. Deze
geboorte zal u weer vreugde in het leven geven. De jongen zal voor u zorgen
als u oud bent.
NAOMI
Dat hoop ik
YOUSSEF
Het is een zoon van Ruth, uw
schoondochter is meer waard dan zeven zonen. Hoe heet de jongen?
NAOMI
[Laat het babyhemdje. Voorop staat in
grote letters 'OBED'] Obed. Hij die veel doet voor een ander. [Ze hangt het
hemdje goed zichtbaar op.]
15.
D E
S T A M B O O M
[De spelers zitten als een
basisschoolklasje bij elkaar. Ze hebben een papier met daarop de stamboom.
Voor de klas staat de 'juffrouw']
JUFFROUW
Deze Obed werd de vader van Isaï, en
Isaï werd de vader van David. Dus:
Abraham was de vader van Izak,
[Het klasje noemt de namenreeks op,
alsof ze een rij tafels opzeggen]
KLASJE
Izak was de vader van Jakob,
Jakob verwekte Juda,
Juda verwekte Peres,
Perez verwekte Chesron,
Chesron verwekte Ram,
Ram verwekte A-mi-ná-dab,
Aminádab verwekte Nachson,
Nachson verwekte Salmon,
JUF
En het kind van Salmon en Rachab
heette:
LEERLING
[Springt op, vinger hoog] Boaz
JUF
En het kind van Boaz en Ruth heette
VIJF LEERLINGEN
[Springen op. Vinger hoog] Obed
JUF
En Obed verwekte
ALLE LEERLINGEN
David,
JUF
[Bij iedere laatste naam springt het
klasje in een nieuwe (stam)boomstand: Armen en vingers wijd.
David verwekte Salomo,
Salomo verwekte Rehábeam,
Rehabeam verwekte Abía,
Abía verwekte Asa,
Asa verwekte Jósafat,
Jósafat verwekte Joram,
Joram verwekte Uzzía,
[Bij 'Jotham' duikt de hele klas in
een. Op de ene LEERLING na, die staat met de vinger omhoog]
Uzzía verwekte Jotham,,
JUF en LEERLING
[De JUF zegt het eerste stuk regel, de
LEERLING noemt de naam.]
Jotham verwekte Achaz,
Achaz verwekte Hizkía,
Hizkía verwekte Manasse,
[De KLAS wordt geleidelijk steeds
onrustiger, er wordt gefrommeld aan papiertjes. LEERLINGEN staan op en
beginnen de stukjes stamboom van de JUF na te praten. Ze lopen daarbij, ze
roepen links en rechts. Alles door elkaar. De andere leerlingen beginnen te
vechten, bokje te springen, vliegtuigjes te vouwen etc. Kortom: er ontstaat
een pokkeherrie.]
Manasse verwekte Amon,
Amon verwekte Josía,
Josía verwekte Jechónia,
Jechónia verwekte Seálthiel,
Seálthiel verwekte Zerubábel,
Zerubábel verwekte Abíud,
Abíud verwekte Eljakim,
Eljakim verwekte Azor,
Azor verwekte Zadok,
Zadok verwekte Achim,
Achim verwekte Eliud,
Eliud verwekte Eleázar,
Eleázar verwekte Matthan,
JUF
Ssst. [Maant de klas tot orde. Dat
lukt.]
Matthan verwekte Jakob,
Jakob was de vader van
KLAS
Jozef,
JUF
en Jozef was de man van
KLAS
Maria
JUF
en het kind van Jozef en Maria was:
De wortels in de aarde
de stam staat recht op
de stam draagt de takken
en groeit nog aan de top
de stamboom, de stamboom,
die z'n takken spreidt
die met vogels en verhalen
tot aan de hemel reikt
de takken dragen namen
elke naam heeft z'n verhaal
niemand leeft alleen
iedereen is allemaal
de stamboom, de stamboom etc.
REFREIN
De moeder krijgt een dochter
de dochter krijgt een kind
er gaan geruchten
er gaan geruchten op de wind
het kind wordt vader moeder
krijgt een dochter krijgt een zoon
leven zorgt voor leven
het lijkt zo doodgewoon
de takken geteisterd
de takken geknakt
met bijlen en zagen
de stam omgehakt
de stamboom, de stamboom etc.
SPRINGTOUWMEISJE
maar een twijg schiet op
uit de afgehouwen tronk
richt zich rechtop
geworteld in de grond
de stamboom, de stamboom etc.
KOOR
een kind wordt geboren
een kind krijgt de geest
God laat zich kennen
in een kind dat Jezus heet
de stamboom, de stamboom etc.
God laat zich kennen
als de vader van een kind
de boom beweegt z'n takken
op de adem van de wind.
de stamboom, de stamboom, etc.
W O R K S O N G