J O H A N N E S  

irreële, surreële, nostalgische,vrijmoedige associaties 

1.   

LUCKY LUCK - John the Baptist, in dertien delen: Woestijn, op­stuivend zand, hoekige rotsen en een zon, de zon van wes­terse roman­tiek: rond en heloranje. De hel is oranje, de hemel is blauw; daartus­sen zwerft de loner, Lucky Luck, John the Baptist. Dan de titel in letters als rotsen van karton.

VAN KOPER - En dan die grote jongen die al bijna geen jongen meer was, maar altijd kind zou blijven. Tegen de avond kwam hij op bezoek, lachend over de drempel, met weinig woorden en meer humor in zijn ogen dan in zijn zinnen. Wij zouden net gaan eten. 'Je kunt wel even gaan zitten,' zei mijn moeder dan. En na het eten las mijn vader van Johannes. Hij, de jongen schoot in herkenning en zong: 'Johannes de doper, zijn kont is van koper...'. Mijn vader kon er wel om lachen, om deze Johan, maar deed het toch maar niet, want wij waren de kinde­ren van de dominee. Johan was een jongen die mocht wat wij niet mochten.  

Later hoorden we dat iemand die argeloosheid misbruikt had om hem in te pakken met Wachttoren en Ontwaakt. Hans werd Jehovagetuige. Ingesloten door het legertje Jehovasoldaten dat het eind der tijden nabijer dreigde met de kernbom van het Woord - het Woord dat maar niet mens wilde worden in het duister van hun aktentas. Johan: zijn lach onthoofd. Een heilsterrorist zwaaide het zoeklicht vanaf de Wachttoren.  

WOESTIJN - En dan ikzelf: Lekker lui

zit ik op de bank, kijk tv en teken, moe

van een dag werken in een warm gebouw,

met naast me kat en vrouw - zij aait

de kat, ze breit een trui, ze trekt

de nagels van het beest uit een haast

voltooide mouw - de nootjes in een

schaaltje op de leuning en straks

nog een glaasje, of twee, en ik teken

met de benen van 14 danseressen,

het landschap van verregende straten,

neonlicht en brokstukken ondertiteling,

de woestijn.

Woestijn in een veelvoud van lijnen, te veel,

te weinig, wat weet ik van de woestijn.

De man die zijn mes zette in het rood, geel en blauw

van Barnett Newman tekende de woestijn

met de scherpste lijn die ooit een hand

heeft getekend. Een gat in het verstand.

TEIL. Johannes is niet mijn doopnaam. Het is gewoon een tweede naam; zoals mijn opa heette heet ik. Marinus Johannes. Ik ben gedoopt door mijn vader, toen ik 14 jaar was. Dat was jong, dus moest ik mij terdege verantwoorden. Van het waarom van toen, weet ik nu de antwoorden niet meer. Ik ieder geval wilde ik die specifieke ervaring om bij het heilsgheime genootschap van de gemeente te horen. Wat zou er gebeuren als de voorganger je het water in en uithaalt - zoals baptisten dan doen. God zat mij dicht op de hielen, maar nog niet dicht genoeg. Dat water, daar was iets mee. De woorden: ‘Ik doop u…’. De stilte. Dan de plons; het ordinaire van die plons, die zichtbare onomatopee, waarbij ik dacht: gaat het ditmaal wel goed. Mijn vader, met Scheveningse vissersbroek onder zijn zwarte gewaad, sleurde de zondaar door het water dat waste.: ‘In Jezusnaam’. Dan de druipende herborene in het witte gewaad en het zingen dat luidkeels inzette. Wij waren baptist, en baptist was je pas echt als je zelf te kennen gaf en te kennen wist wat baptist zijn was: gedoopt, herboren, bekeerd - en alcoholvrij. 14 Jaar was ik; er waren stemmen die vonden dat dat te jong was, te dicht nog op de kinderdoop van de andere kerken. Dus zat ik op mijn vaders studeerkamer, met nog 4 of 5 anderen, ook jong, misschien te jong. Je had van die golfjes, als het ging om dopen. Men bracht elkaar op een idee.

     Daar zaten we, met ouderling en dominee. De ouderling was een aardige maar wel echt oude man, en mijn vader was dominee voor ons allen, en verder vader voor mij. De grote boekenkast stond er, met de commentaren, en de theologische werken in oudduitse typografie, die hij alleen kon lezen. En helemaal bovenin, al dan niet bewust weggemoffeld stond een dun rood boekje met plaatjes van Goya: de geklede en ontkleedde Maya, waarvan door een van onze gezinsleden de tepeltjes waren weggekrast. Was het censuur, of een primaire reactie of de prikkelende aanblik. Ook op die plank: de Amerikaanse misdaad pockets over Perry Mason met geile meiden op de covers. Waar het te erg was, had mijn vader de boekwerkjes ontkaft. Dat maakte pas echt nieuwsgierig. Op deze kamer werd mijn broer ontvangen als hij zich weer voor zijn vrijbuitergedrag moest verantwoorden. Hij zoende met meisjes waar hij geen verkering mee had. Aan het bureau hing een rol dun wit papier, waarvan mijn vader delen afscheurde om zijn preken te typen.

     Daar zaten we. Wat er gezegd werd, weet ik niet. Het was augustus, of september. In het zangbundeltje dat ik van mijn opa (Marinus Johannes) en oma kreeg stond: ‘ter herinnering aan je doop’, en dan de datum. Daarom weet ik wanneer ik gedoopt werd. ‘Zeg ze op school dat je zondag gedoopt wordt,’ zei mijn vader. ‘Nodig ze maar uit.’ Dat had ik moeten doen, maar deed ik niet. Mijn beste vriend vertelde ik het achteraf.

     Op die studeerkamer stond een teil, met daarin goudvissen. Dat herinner ik mij. Mijn eerste gedachte was dat wij zo de vissen redden van de vrieskou, dus heb ik de dag als een winterse dag onthouden. Maar dat klopt niet. Het was in de buurt van september. Waarschijnlijk was het beton van de kleine vijver weer aan het lekken. Dat zou kunnen. Water is essentieel voor vissen. En baptisten.

     Zo werd ik gedoopt. En nog altijd ben ik baptist, al heb ik mijn lidmaatschap opgezegd. Door het water gehaald, gestorven en opgestaan, als beeld van al die keren dat ik sterf en opsta, door m’n vader er ingesleurd en uitgehaald. Mijn vader droeg visserslaarzen die gekocht waren in Scheveningen. Een rubberbroek aan bretels, met aansluitende laarzen. Daarover heen een plechtig zwart gewaad dat nat mocht worden. Wij droegen witte jurken, die na de doop, de rand van je onderbroek onthulden. Maar zo kijken dat je foute dingen zag, dat deed je niet. Daarvoor stond Goya in de kast. We dropen af, naar een belendend kamertje, waar iemand vriendelijk klaarstond met een zachte grote handdoek. We moesten met z’n vijven een liedje zingen. Johan de Heer, ‘Welk een omkeer heeft God in mijn leven gewrocht, sinds Jezus nu woont in mijn hart.’ Het klonk wat zielig, maar de hele gemeente viel in. Toen klonk het weer lekker als vanouds. Want dat konden ze die baptisten.

ZANDBAK - Ik speelde met mijn dochtertje in de zonverhitte zandzak en zei: 'We spelen Johannes de Dopertje, dit is de woes­tijn'. 'Goed', zei ze, en ze leegde haar emmertje over mijn hoofd.

OASE - Ik liep dagen achtereen in de woestijn, en zag voor me Johan­nes de doper, de eerste mens na dagen van droogte. Toen ik hem zo goed als raken kon bleek hij een fata morgana te zijn: In plaats van de doper lag voor mij een oase: Wat palmen en water dat tot mijn navel kwam toen ik er in ging liggen.  

.

GEBOORTE -

 In dee klas vertelde een jongetje dat hem verteld was hoe kinderen groeien in het binnenste van een rots. Zijn ze oud genoeg voor de geboorte, dan brokkelt de rotswand open. 'Het kind wordt opgewacht door een engel, die wast het in de ri­vier, en draagt het in zijn armen naar de vader en de moeder'.

De meester vond het een mooi verhaal en voegde er vervol­gens drie andere aan toe die ze hem hadden wijsge­maakt toen hij nog kind was.

'Meester waar komen de kindertjes vandaan', vroeg Johannes, de zoon van Zacharias.

De meester, een vrolijke man die de dingen graag bij hun naam noemde, tekende een prachtige baarmoeder op h

et bord, en vertelde over vrijen en bevruchten.

Thuis vroeg Johannes: 'Pappa waar komen de kindertjes vandaan?', zoals hij ooit had gevraagd naar de bronnen van de rivier, de geschiedenis van het zand, de oorsprong van het licht.

'Dat moet je mij niet vragen', antwoordde Zacharias, zijn vader. 'Mij moet je vragen: waar kom ik vandaan?' Maar op het moment dat hij die vraag wilde beantwoorden, wist hij dat zijn stem zou weigeren.

VRIEND. Johannes had vrienden. 8, 6, 3 of geen. Afhankelijk van de peildatum. Vrienden kwamen, maar verdwenen. ‘God laat zich niet horen in het geroezemoes van gezelschap,’ zei z’n vader. ‘God laat zich helemaal niet horen,’ zei de laatste vriend. ‘God is de echo van onze ziel.’

‘De ziel is de echo van God,’ zei Johannes’ vader, hoewel hij niet letterlijk de naam van de Almachtige, geprezen zij zijn naam, wilde noemen. Voorts verbood hij Johannes zijn laatste vriend.  

SPRINKHAAN - Op een dag ontmoette Johannes een sprinkhaan die vroeg: 'Wat moet ik doen om behouden te worden?'

Zijn leven werd gespaard.

DISCIPEL. De jonge man had 'nooit gedronken, geen varkens gekust of zich bezoedeld tussen vrouwenbenen', zoals hij zei. Regelmatig zocht hij de woestijngrond om in de ondergaande zon visioenen te krijgen van dorre beenderen die zich aaneenregen tot leven. Toen hij visioenen begon te krijgen van een naakte Eva, schreeuwde hij ‘Demon, ga uit van mij,’ en zocht Johannes op om zich te laten dopen, ‘want de geniepigheid van het vuil is niet alleen onder zijn nagels gaan zitten.’

     Johannes sleurde de man het water in en uit en onderdoor.

     ‘Heerlijk,’ zei de jonge man. ‘Nog een keer.’ Omstanders keken toe, en zagen de lach op zijn druipende gezicht. ‘Nog een keer.’

     Johannes hield de man tot stikkens toe kopje onder, maar wist net nog tijdig zijn drift te beteugelen. Een overdosis vroomheid, kan leiden tot de dood door onderdompeling, zou hij zijn dopeling voor willen houden.

     ‘Perfect,’ zei de dopeling. ‘Nu wil ik je discipel zijn’.

     ‘Ga weg,’ zei Johannes, ‘en blijf weg.’

     ‘Heerlijk,’ zei de discipel, ‘ik houd van dat radicale.’ En hij volgde Johannes hinderlijk op de hielen. ‘Leer mij alles over het koninkrijk dat niet van deze aarde is.’

     Johannes gooide met zand. ‘Ik zal je leren vliegen,’ zei hij. ‘Ik wist dat je het kom,’ zei de discipel. Johannes bracht de discipel naar de rand van een afgrond en zei ‘Spring.’

     ‘Ga nu, je hebt je les geleerd,’ zei Johannes, toen de discipel, zijn best deed om te willen springen, maar niet kon. Maar wat als hij wel gesprongen was?

HEMDJES - 'Beste Johannes. Om te beginnen moet ik mijn waarde­ring uit­spreken voor jouw indrukwekkende optreden. Het deed me goed deel te hebben aan jouw geestdrift, die bevlogen mix van religie en menselijkheid. 'Wie twee hemden bezit, geeft er een weg aan wie niet heeft'. Dat getuigt van een ontroerend soort idealisme dat ook bij mij zijn weerklank vindt.

Maar toen ik thuiskwam en afstand kon nemen, kwamen de problemen. Je zult zeggen dat ik vlooieneieren opblaas tot die van een struisvo­gel, met daarbij de desbetref­fende politiek, maar dat is onterecht. Al dat bevlogen idea­lisme, dat vuur waarmee jij ons hebt willen dopen, zal een­maal doven door het onderschatten van dagelijkse kleinig­heden. Over blijft as. En jij bent te zeer een man naar mijn hart, dat ik jou die stofgrond toe­wens.

Terzake: Zelf bezit ik 24 nogal frivole hemd­jes, die feite­lijk meer versiering dan kleding zijn - zoals mijn man het ooit omschreef - en die mij zitten als een tweede huid, omdat ik mij de luxe kan permitteren mijn lichaam zorg­vuldig te voeden en te conserveren in de staat van bijna jeugd. Niet iedereen kan voldoen aan deze condi­ties, zodat dus niet iedereen deze hemdjes kan dragen zonder bela­chelijk te lijken. Waarbij nog gezegd dient te worden dat mijn hemdjes van zulk kwetsbaar materiaal zijn gemaakt dat ze met uiterste zorg gereinigd moeten worden, en regelmatig vernieuwd. Het is triest te moeten erkennen dat de maatschappe­lijke context daartoe niet willekeurig iedereen in staat stelt, maar daarom is het wel realis­tisch er van uit te gaan. Het delen van onze hemden is symptoombe­strijding, en leidt, hoe goed bedoeld ook, alleen maar tot voortzetting van een verkeerd systeem. Daarom voel ik mij genoodzaakt mijn eigen hemdjes te blijven dragen, hoe schijnbaar onrechtvaardig dat in jouw ogen ook mag lijken.

Wat de hemden van mijn man betreft: Hij draagt sinds '62 geen hemden meer, en zijn laatste hemd is meegegeven aan het leger des heils. Dat zal jou wel aanspreken. Veel liefs.

P.S. Dat ik mij niet door jou heb laten dopen, is vanwege het Jordaanwater dat zulke moeilijk te reinigen vlek­ken ach­terlaat in mijn textiel. Trek het uit, opperde mijn man. Zulke dingen zegt hij wel meer. Humor is het wapen tegen de moede­loosheid die het onvermijdelijke met zich mee brengt. Volgens hem.

ETEN - Op een dag raakten Jezus en Johannes aan de praat. Na enige tijd begonnen ze honger te krijgen. Johannes leidde zijn gedachten af, weg uit het diensthuis van zijn honge­rende maag naar het Koninkrijk dat spoedig komen zou. Jezus stelde echter voor om ergens te gaan eten: 'Ik ken een aardig restaurant­je, niet al te duur. Vriendelijke mensen, een vro­lijk muziekje, er rennen wat kinderen en katten rond, en het eten is er voor­treffelijk. Ik trakteer. Wat dacht je er van?'

'Als het moet'' zei Johannes.

Dus zaten ze wat later aan de oever van de Jordaan. Uit een mand haalde Jezus een brood, dat hij brak en verdeel­de. Toen nam hij de wijn, die hij speciaal voor Johannes in water veranderde.

Johannes werd er zo vrolijk van dat hij een paar aardige anekdotes vertelde over Herodus, diens vrouw Herodias, en over zichzelf.

(Twee dagen later zou hij gevangen worden genomen.)

Toen er mensen langskwamen, wilde Johannes opstaan om te verkondigen en te dopen. 'Wacht nog maar even'' zei Jezus. 'Alles op z'n tijd'.

Nog later zaten ze met z'n allen bijeen. Er was Godzij­dank voldoende te eten. En dat de nacht viel had niemand in de gaten.

FARIZEËER - Tegen het vallen van de nacht bezocht een Farizeeër Johan­nes met de vraag om gedoopt te worden. Maar onder één voorwaarde: dat het niet gebeuren zou in het water van de Jordaan, 'daar waar het nageslacht van hoeren en hoereerders, afpersers en moordenaars zich z'n zonden heeft laten afwassen.' Johan­nes stemde er mee in.

Op de binnenplaats van een verlaten huis vonden ze een mansgrote bak water, en Johannes doopte de Farizeeër door hem met water te begieten. De vrome Farizeeër stribbelde tegen en eiste geheel onder­gedompeld te worden, want 'reinheid betreft de gehele mens'. Johannes deed wat hem gevraagd werd.

De Farizeeër was voldaan, dankte God, en verklaarde dat hij nooit gedacht had, dat een zo principieel man als Johannes akkoord zou gaan met zijn verzoek. Johannes klopte hem op de schou­der. 'Wat denk je, zou ik morgen mensen kunnen dopen met water waarin jij ze bent voorgegaan?' Hij keerde de farizeeër zijn rug toe en verdween.

BIJL - 'Beste Johannes, ik ben dienstplichtig militair, en dat is minder beroerd dan sommigen denken. Mijn leventje vindt hier de orde die het nodig heeft, en daarbij is het best lachen. De ruggengraat hoeft niet altijd gespannen te staan. Dat sommigen, waaronder ik, zo nu en dan wegzakken in het drijfzand van verveling, is niet te wijten aan de dienst, want vervelen doen wij ons overal.

     Ik schrijf je omdat ik wat te schrijven heb, en weinig andere keus. Via via hoorde ik jouw visie op de militaire dienst, die ik heel realistisch vind, en elke realistische visie annexeer ik als de mijne. Dit naar aanleiding van de legerpredikant die ons beroepsmatig bezoekt met vragen in het kader van ethiek en krijgsmacht. Niet leuk, maar ik heb weinig keus, dus heb ik het gesprek gevoerd en gevoed vanwege het kalme gemompel tussen de muren. Zijn ogen zijn helder, zijn stem is prettig, en hij is eenzaam omdat hij een denker is. Hij vindt dat wij onze zware verantwoordelijkheden te licht opvatten. Alsof dat onze zaken zijn. Een ruggengraat hoeft zich niet te verant­woorden: Moet hij zich rechten, dan recht hij zich, zonder besef van zenuwen.

Ik heb hem jou adviezen voorgelegd: 'a. Niet plunde­ren. b.Tevreden zijn met je soldij', en daarbij gezegd dat ik mij daaraan hield. Dat leek mij voldoende, maar hij vocht mij aan. Hij worstelde nog met jou, zei hij. Hij worstelt nog met alles. Hij is wat zonderling geworden, en ouder, binnenkort te oud en soms schept dat een feestje.

Toen hij ging was er heel wat gebabbeld. Hij draagt een tragische last, en zo, als de tijd het toe­staat, zijn wij elkaar tot troost.

Tot slot een aardig verhaal dat in deze kazerne de ronde doet over een zatte man die met een houthakkersbijl door het dorp liep. De mensen schoten weg voor hem. Alleen een eeuwen­oude kastanje bleef voor hem staan. De man werd woedend en hakte in op de boom. Toen agenten hem oppakten en vroegen naar het waarom, zei de man: 'Ik moest slaan voordat hij mij zou slaan'.

Ik zit hier opgesloten. Zoals jij. Niet omdat ik de boom heb mishandeld, maar omdat ik zat was terwijl ik mijn uniform droeg.'  

DOE HET ZELF - Op een dag besloot Johannes een huisje te bouwen. De zon brandde ongenadig, de nachten waren koud. Hij liep de doe-het-zelf zaak binnen met een simpele aanduiding van zijn plan: 'Geeft u mij 44 planken van die en die afmeting, hittebestendig, koude-isolerend. Ik moet er in kunnen leven, als de zon brandt, als de nacht valt.'

'Dat kan', zei de winkelier. 'maar alleen in een verpakking van 100 stuks'.

'Dat moet dan maar', zei Johannes. 'En verder 296 spijkers van die en die dikte'.

'Alleen in een verpakking van l500 stuks'.

'Dat moet dan maar, de nachten zijn koud', zei Johan­nes. 'En tot slot: geeft u mij een hamer, een zaag en een nijptang'.

'Dat kan', zei de winkelier, 'Met snoer, zonder snoer, hoe is de stroomvoorziening, en niets geleverd zonder de bevoegde timmerman, die ik er bij zal leveren. Weest u niet bezorgd, hij komt niet uit Nazareth.'   

'Dat moet dan maar', zei Johannes, die toevallig ook wel eens zin had om zich bij de gewone gang van zaken neer te leggen..     

39 dagen later was het huis voltooid. Een eenvoudig huis, dat te groot was om er alleen maar te slapen. De timmerman over­handigde de sleutel en een gespeci­ficeerde rekening.

'Dat kan ik niet betalen', zei Johannes.

'Maar hoe kunt u dit dan hebben gewild?'

'Dit is het huis dat jullie hebben gewild'' zei Johannes. Het soort antwoord waardoor mensen hem wijsneu­zigheid hebben verweten.

Hij legde zijn slaapzak in de schaduw van het bouw­werk, hij kroop erin en riep de timmerman die stek­kers, en kabels, en haspels loskoppelde om te vertrekken: 'Als dit huis nog lang onbewoond zal blijven, leg ik er mijn slaapzak neer, en nodig mijn vrienden uit om te blijven'.

Toen het de volgende dag begon te regenen zag hij hoe het huis begon te zakken, te kraken en te scheuren.

DUIVEL - In de woestijn ontmoet Johannes de duivel. Die groet beleefd en biedt Johannes een glaasje water aan. Vervolgens zegt hij: 'Je hoeft het mij enkel vrien­delijk te verzoeken, en ik verander deze miserabele struik in een brandend braambos. Je kent de geschiedenis: het vuur zal de plant niet verteren. En jij zult zijn als Mozes. Een volk zal je volgen'.

Johannes zwijgt zoals zijn vader zweeg tot zijn naam kon worden bekend gemaakt.

Ze komen bij een rotsblok en de duivel stelt voor: '­Leg je hoofd te rusten, en de hemel zal naar je afdalen om je te dienen, tot het je meer dan wel gaat. Je zult zijn als Jakob'.

Johannes zwijgt. Hij tekent met een vinger in het zand.

'Vraag mij een slinger, een steen als een korrel zand, en ik geef je de macht om je vijanden te doden, al bezitten zij de supermacht van een Goliath. Ik zal je doen zijn als David.'

De hand van Johannes schiet uit, vangt een sprinkhaan. Johannes bekijkt het beest en laat het vervolgens vrij.

'Vraag mij het vuur van de hemel, dat water doet branden, dat toeslaat, dat imponeert. God in je vingers. En jij zult zijn als Elia die het monster Achab weerstond'.

Johannes loopt weg, de duivel volgt hem. En drie dagen later komen ze bij de Jordaan.

'Zet je voeten op het water en loop. Het water zal je dragen, en jij zult zijn als Jezus'.

Johannes grijpt de duivel bij zijn nekvel en dompelt deze zo lang onder water tot het beest de geest heeft gegeven en zwijgt.

'Mijn naam is Johannes', zegt hij. 'De doper'. En hij steekt de rivier over. Pas halverwege merkt hij dat het water hem draagt.

GOD ZOEK - Op zoek naar water sijpelde in zijn hoofd het bewustzijn door dat deze dag anders dan andere was. Hij bewoog zijn gewicht naar de rivier, maar onder zijn huid was geen beweging meer. Hij zette zich neer in het zand, niet in staat om ordenend te denken, geen woord, geen beeld lichtte op tot betekenis: God was zoek, achtergebleven waren oude woorden die net zo goed niet konden worden gezegd. Ze zouden vergeefs op hem wachten bij de rivier. Met God was het koninkrijk verdwenen. Er is niets, er was niets, er komt niets. Bekeer je, maar van de honderd waren het er drie, en die drie waren aange­stoken door het vuur van zijn emoties, en om dat nu geloof te noemen...

Zijn leven leek zover geweken dat hij de noodzaak niet voelde om nog te sterven.

Tegenover hem ging een Farizeeër voorbij. Die vroeg hem spottend of hij eieren uitbroedde, om zich te voorzien van slangengif nu zijn eigen speeksel tekort schoot. Daarna ging hij verder.

Er passeerde een Sadduceeër. Die stond een tijdlang observe­rend stil. Hij las de doffe glans van huid en ogen, en vroeg Johannes of hij God was kwijtgeraakt. Johannes zweeg. De Sadduceeër zei hem niet te treuren: 'Ik doe het al jaren zonder God, het went wel'. En ging toen voorbij.

Er naderde een vrouw. Op haar rug droeg ze vier zware palen. Ze ging hem diepgebogen voorbij, keerde om, kwam terug.

'Mijn god', dacht Johannes, 'Laat haar zwijgen en weg­gaan'. Maar de vrouw kwam op hem af, gooide de palen tegen de aarde, en praatte veel, met de stem van zijn moeder. Ze drong niet op antwoord aan, ze zeurde niet, ze schreeuwde niet, als sneeuw zweefden haar woorden langs. 'Je moet hier niet blijven zitten, het wordt koud van­nacht, morgen schroeit de zon je huid, je slijt weg als rots, je droogt uit, je barst, je zult sterven'. Johannes zweeg. Haar woorden werden ruis, het weg­glijden van tijd, ze werd zand, ze werd woestijn, de woestijn werd moe­der, werd vrouw. Zij. Tot ze bij het vallen van de nacht zwij­gend haar vier palen plaatste op ruime afstand van hem. Het laatste zonlicht schoof nog wat met z'n schaduwen. Toen legde zij zich te slapen naast een van de palen.

Johannes bleef kijken naar de opgerichte vier, donke­re tekens, ze vormden een vierkant. Hij wilde betekenissen. Hij zocht antwoord bij de vrouw: 'waarom deed je dat?' Ze kwam even overeind uit haar slaap om te zeggen: 'Als bescher­ming, Tegen hyena's. Tegen rovers.'

'Bescherming? Vier palen?'

'Vier palen. En als dat ze niet weerhoudt, ben ik er ook nog. Ga slapen, en laat me. Morgen is het vroeg dag'.

Johannes, klaarwakker, zat rechtop, hoorde geluiden en zag een troep wolven, zo dichtbij dat hij ze zien kon. Hij gilde maar miste geluid. De wolven slopen tussen de palen door het vierkant binnen, maar toen ze aan wilden vallen - hij kon hun adem ruiken - begon een van de palen te wankelen, viel om, en als door een onzichtbare draad verbon­den, sloegen ook de andere drie tegen de grond. De vrouw schoot wakker, de wolven schoten weg.

'Ik was bang dat ik er geweest was', zei Johannes.

'Ga slapen', zei de vrouw.

De volgende dag ging Johannes op weg naar het water, en bedacht zich dat het de eerste keer in zijn leven was, dat hij een vrouw had gezoend. Hij huppelde. Uit zijn ribben had zij een nieuwe mens geformeerd. En tot leven gekust. Alvorens ze verdween, zoals ook zijn moeder hem overliet aan zichzelf toen het tijd werd. Hij smeet steentjes voor zich uit en schreeuwde om de echo te horen. De echo schoot met grote roofvogels weg bij een aangevreten lijk. 'De gedachtemachine komt weer op volle toeren', dacht hij, genietend van de zelfspot. Zijn lichaam ging verticaal, en legde zich plat neer in het water van de rivier.

KINDEREN - Er was een periode in zijn woestijnbestaan, dat Johan­nes leed onder het niet hebben van kinderen. De treurnis was zo hevig dat hij, lichtwiegend met zijn bovenlijf, zacht­ zin­gend huilde.

Tijdens  de slapeloze nacht ontwikkelde zich een besluit. De volgende dag verzamelde hij uit de verre omgeving grote brokstukken steen, die hij rangschikte rondom zijn zitplaats en voorzag van namen: Abraham, Hagar, Ismael, Mirjam, Mozes, Debo­ra, Elia, en zo verder, de reeks namen leek zonder einde, totdat hij de laatste Elisa­beth had genoemd, naar zijn moeder.

Dag in dag leefde hij temidden van zijn verza­meling. Hij betastte de stenen, bekeek ze aandach­tig, hij verwis­selde hun plaatsen en wijzigde onder­linge relaties. Lang­zamerhand kreeg elke steen karakter en betekenis. De kuiltjes, de gladde opper­vlakte, de ruwte, de scheurtjes, de kleur, de warmte die werd vastgehouden of weerkaatst, de wijze waarop schaduwen er langs en er over gleden. Johannes verdiepte zich in hun verha­len, hij dacht hun ge­dachten, zij dachten de zijne, en tot diep in de avond praatte hij met ze.

Op een nacht schreeuwde hij tot de sterrenhe­mel, de spiegel van Abrahams nageslacht, hij bad tot de Almachtige die alle namen in zich opnam zodat geen ervan kon worden uitge­sproken, hij bad: 'Schep mij uit deze stenen kinderen naar mijn hart, vlees van mijn vlees'.

Opgelucht en opgevrolijkt ontwaakte hij. Hij nam de stenen, één voor één, en vergruizelde ze. Het zweet stroomde over zijn gezicht. De zon kwam op, de zon ging onder, en het gruis verstrooide hij. Toen waste hij zich.

BOOM - Johannes liep met dichte ogen. Zijn pad kruiste het be­staan van een boom. Die zag hem aankomen, trok zijn wor­tels uit de grond, en viel opzij. Johannes liep verder, zich van niets bewust. En zo liep hij zijn hoofd niet te pletter, maar viel wel in de kuil die de wortels hadden achtergelaten. Zijn ogen klapten open, en hij zag rechts van hem de boom. 'Daar liggen wij', zei hij. 'Wat heeft jou doen vallen?'

'Ik zag je aankomen met dichte ogen, je voeten raak­ten de aarde, maar je hoofd stak door het zol­derraam van de hemel. Ik wilde je niet storen. Ik hoopte dat jij mij ooit je gehei­men mee zou delen'.

'Stomme boom,' zei Johannes. 'Was blijven staan, dan had ik met liefde mijn kop gestoten.'

De boomwortels begonnen nu al met zeuren, de bladeren begonnen aan zacht gefluister dat over zou gaan in wanho­pig schreeuwen.

'Ik zal een vuur van je stoken. Kijk maar hoe hoog je komen kunt', zei Johannes.

ZWAARDVIS - Johannes ontmoette een zwaardvis. 'Je bent ver­dwaald, vermoed ik', zei Johannes met iets van huiver. Het beest schrok op van die woorden en voelde hoe het zand zijn schubben aantastte. 'Dan zal ik mij omkeren en terug gaan naar de zee'. 'Helaas', zei Johannes, 'De zee is ver, je onvermo­gen adem te halen zal je doen stikken'. Maar de zwaardvis sloeg zijn vleugels uit, en vloog weg. 'Zwaard­vissen hebben geen vleugels', herhaalde Johannes, keer op keer.

STENEN - Johannes stapelde vijf stenen op tot een zuil. Zelf ging hij zitten als zesde. Van 2 meter hoogte keek hij over de vlakte, en probeerde te kijken zonder te zien, te horen zonder beteke­nis toe te kennen aan klank en geluid. Zo te zijn dat alles wat gebeuren zou geen andere waarde had dan wat gebeurde. De waarneming ervan betekende niets meer dan een toevallige kras in een rots waar het één het ander raakte, schamperde, schuurde.

Toen begon de vijfde rots te spreken, de vierde sprak tegen, en de derde riep: 'Zo kan ik niet zijn, wie heeft mij met jullie belast?'. De tweede zweeg maar scheurde zich in tweeën en de onderste zweerde luidkeels dat hij boven zou komen.

'Dit is geen leven', zuchtte Johannes en verliet zijn positie. De zuil viel uiteen in vijf stenen. Nee zes. Mis­schien wel meer.

VROUW - Johannes zag een vrouw en volgde haar, straten door, trappen op. De vrouw werd onrustig toen dat opval­lend lang ging duren. Ze draaide zich om: 'Waarom volg je mij?' 'Waarom?', herhaalde Johannes en schrok. Hij wist het niet. 'Misschien je manier van lopen, misschien het geruis van je kleren, hoe je vingers door je haren gingen, de rondheid van je heupen en de smalheid van je taille, de vorm van je schouders, en nu je je omdraait de felheid in je ogen, en zelfs het zelfbewuste van je stem, zo fel als die wegschiet tussen je tanden'. Maar zulke woorden was hij niet gewend te spreken. Zijn taalge­bruik betrof het Koninkrijk der hemelen, dat komen moet, met het licht van de bliksem en de majesteit van de donder, de grootst mogelijke abstractie, vertaald in een eenvoudig en prak­tisch advies: 'Bekeert u!'. 'Wat wil je van me?', vroeg ze. 'Wat hebben ze jou verteld over mij. Ik heb een man, twee kinderen, bijna drie, een vriend, een vriendin met één been en een man zonder grenzen, mijn oma ligt op sterven, twee opa's waarvan één alleen maar grappen maakt, een moeder, een vader die is wegge­lopen, 2 buren, 6 mensen met wie ik werk, de wereld breidt zich uit en jij zegt mij dat het Koninkrijk nabij is'. Ze stapte op Johannes af en naderde zo dicht dat Johannes haar adem kon voelen. Ze legde haar handen om zijn hoofd en gleed strelend langs zijn wangen, over zijn schouders naar zijn handen. 'Het koninkrijk zit tussen je vingers. Zo dichtbij'.

  5. Kop er af  

5.  

ZWAARD - Er werd gezegd dat Johannes drie maanden geleden onthoofd werd door koning Herodus. Maar dat was laster. Zoiets zou een koning niet doen. Zij die vonden van wel, omdat ze de leugens wilden geloven die zij, met de haast en kortzich­tigheid van poli­tieke blindgangers, ver­spreidden als zand in een machine, zouden moeten vallen onder hetzelfde zwaard dat Johannes de Doper zou hebben onthoofd in het geval deze laster geen leugen zou zijn. Een koning draagt zijn zwaard niet tevergeefs.

KOP - Dit werd in die dagen gefluisterd: Toen de soldaten Johannes in de gevangenis kwamen vertel­len dat Salomé op moeders advies zijn hoofd had geëist, maar dat de Koning uit respect en angst voor de profeet had beslo­ten haar die gunst niet te verlenen, op zekere voorwaarden overi­gens, overdacht Johannes die woorden en barstte los in schel­den: 'Dat wijf! Vraagt een vader zijn dochter te kiezen wat ze maar wil, tot de helft van zijn koninkrijk, hitst de moeder haar op te kiezen voor niets dan deze smerige kop, versleten in de woes­tijn, afgehouwen door een koning die geen koning is. Deze doch­ter is gek. Maar gekker, want gevaarlij­ker, is de moeder. Laat ze haar theepot verlaten, weg uit de kon­kelkamer­tjes van de macht, waar ze haar spinnenwebben spint, Herodus om haar vingers windt, omdat de dagen lang zijn en vervelend, deze valse hond in haar bloedmooie hondenhok, bloed­worst eet ze, en kwispelstaartend likt baasje Herodus haar kont. Brave hond.'

Dat kostte Johannes de kop. Zelf was hij minder hardnek­kig dan de geruchten.

SALOMÉ - 'Ik ga hier weg, en wordt danseres', zei Salomé tegen haar moeder. Haar moeder masseerde haar schou­derbladen, achte­loos, en keek toe hoe de kamermeisjes zorgvuldig Salomés meisjeshuid wasten, poederden en inwreven met olie die de ruimte bedwelmend vulde met geur. 'Je bent niet reëel mijn liefje', zei mama. 'Het succes dat je vader je toeschreef, berust op de gretigheid van je kij­kers, en je benen, uiter­aard, ook je ogen zijn als je je gaan laat van een bijzonder vuur dat op doet laaien, maar dansen is het niet dat je succes gaf.'

De kleedsters hingen het dunne dansgewaad dat ze de dochter hadden afgepeld, over de arm van de wasser, die op zachte voeten de deur uitschoof. Salomés lichaam was nog jong, en door alle zorg gemodelleerd tot de meest haalbare schoon­heid, en dat was niet weinig. Maar de opstandigheid van haar leef­tijd kroop in haar knieèn en schouders. 'Wees blij dat ze je niet besprongen,' zei mama.

'Dat had papa nooit laten gebeuren.'

'Papa is geen papa, papa is koning.'

'Wat bedoel je?'

VERLIEFD - 'Ze zeggen dat ik verliefd op jou zou zijn'. Salomé stapte de cel van Johannes binnen. Soldaten stonden naast hem, het laatste gesprek, dan zouden ze hem meenemen om te onthoofden. 'Ik wil wel eens zien op wie ik verliefd ben, want zo plato­nisch ben ik niet in de liefde, dat ik genoe­gen neem met enkel jouw hoofd. Je bent me te mager. Maar je kin bevalt me. Die harde kop, die vuile blik in je ogen, het heeft wel wat. Kom naast me zitten.'

De soldaten keken elkaar aan, knikten. Maar Johannes weiger­de, en weigering is provocatie. Met een efficiënte beweging lieten zij Johannes zitten waar Salomé hem wilde hebben. 'Je bent sterk, zegt men, mentaal, misschien ooit ook lichamelijk. Laat me voelen. Je buik is goed. Je armen. Laat ik eer­lijk zijn: dit is voor mij een bijzonde­re ervaring. De mannen in het paleis zijn onbereikbaar, en als ze bereikbaar zijn, zijn ze smerig van zelfgenoegzaam­heid. Het zijn kruipers die je trachten te lijmen met kostbaarheden. Nooit met wat ze zijn. Wat ze zijn verber­gen ze, maar dom, doorschijnend,.